Mùi Chữ

Mùi Chữ

Mùi chữ  tuyển chọn những bài phê bình văn học của nhà báo Nguyễn Hoài Nam. Anh công tác tại Ban Văn nghệ, Đài Truyền hình Việt Nam, từng là biên tập viên kiêm người dẫn chương trình Diễn đàn Văn học Nghệ thuật và hiện nay đang thực hiện chuyên mục Tủ sách của chúng tôi trên kênh VTV1.

Cuốn sách đã cho thấy một diện mạo tinh thần có cá tính của người viết: một giọng văn có "chất" riêng, hấp dẫn và biết khơi vấn đề; một nền tảng kiến thức khá rộng; một tri giác bén nhạy với những gì khuất lấp dễ bị bỏ qua theo "cảm nghĩ thông thường" và khả năng khái quát hóa những vấn đề của đời sống văn chương đương đại, điều mà không phải cây bút phê bình nào cũng có thể đạt đến được.

Nếu như trong mảng chân dung, năng lực của người viết thể hiện ở việc phát lộ những gương mặt văn chương độc đáo nhưng bị khuất lấp như Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Huy Tưởng hay những điểm mới của những "người quen" trong văn chương như Xuân Diệu, Hoài Thanh, Nguyễn Bính, Nguyễn Nhược Pháp, Trần Dần, Nguyễn Quang Thân, Lưu Quang Vũ, Hồ Anh Thái thì ở mảng phê bình, tác giả lại có biệt tài trong việc phát hiện vấn đề để làm lạ hóa những gì tưởng chừng như quá cũ, quá quen thuộc và không còn gì để nói. Chưa kể đến các sáng tác ở trong nước, chỉ điểm tên tác phẩm của nước ngoài mà anh lựa chọn đã thấy trường đọc của Hoài Nam rất rộng với một loạt tác phẩm của Haruki Murakami (Nhật Bản), Khaled Hosseini (Afghanistan), Atiq Rahimi (Pháp), Orhan Pamuk (Thổ Nhĩ Kì). Bên cạnh đó, khó ai có thể kìm lòng mà làm ngơ trước cách nhìn độc đáo của Hoài Nam về những khía cạnh mới mẻ như Gửi lệ vào thiên thu, Nhà Nho yêu như thế nào, Cuộc tìm kiếm bản thể con người hiện đại... Có thể nói, với phẩm chất của một nhà báo, Hoài Nam thực sự là người viết phê bình nhanh nhạy trong việc cập nhật và phát hiện vấn đề.

Điểm đặc biệt ở cuốn sách này là khả năng khái quát hóa được những vấn đề riêng của văn chương, đặc biệt là văn chương Việt Nam đương đại, trong việc đánh đổ những định kiến và suy nghĩ thông thường (Lệ thuộc sinh ra lực cản, Ám ảnh lò thiêu qua một vài cuốn tiểu thuyết, Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam: truyện kể hay tiểu thuyết?...) Với tư cách là một người hoạt động trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, Nguyễn Hoài Nam không hề né tránh, đã nhìn thẳng, nói thật về thực trạng văn chương đương đại (Văn chương ngày nay còn có thể làm được gì, Thơ trong một nước thơ, Sự lên ngôi của cận văn học, Phê bình văn học: về, để đi tới), về cả ba đối tượng chính của quá trình văn học là nhà văn, nhà nghiên cứu, phê bình và độc giả (Dũng khí của phê bình, Chúng ta cần gì ở các nhà văn trẻ, "Thực tế" với sáng tạo của nhà văn, Văn nhân với thị trường, Nghĩ về công chúng của nghệ thuật). Tất cả đều xuất phát từ một mong muốn thiết tha, chân thành của Nguyễn Hoài Nam với sự phát triển nền văn chương Việt Nam đương đại.

Mùi chữ của Nguyễn Hoài Nam là một tác phẩm thể hiện rõ phong cách phê bình văn học trên báo chí, là cuốn tư liệu chứa đựng nhiều thông tin giá trị, và trên phương diện nào đó, sẽ khơi gợi giúp độc giả những tìm tòi mới về ý tưởng.

***

Tác giả:

Nhà báo Nguyễn Hoài Nam có bút danh thân thuộc với độc giả và khán giả truyền hình là Hoài Nam. Anh sinh năm 1975, tại Hải Phòng. Sau khi tốt nghiệp Khoa Văn học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội năm 1997, anh về công tác tại Đài Truyền hình Việt Nam, từng là biên tập viên kiêm người dẫn chương trình Diễn đàn Văn học Nghệ thuật - chuyên mục bám sát và cập nhật tình hình văn học nghệ thuật trên cả nước và hiện nay, anh đang phụ trách chuyên mục của VTV1 - Tủ sách của chúng tôi. Là một người yêu văn chương, bản thân anh lại là nhà báo, Nguyễn Hoài Nam đã có khoảng thời gian dài theo sát diễn biến tình hình văn học nghệ thuật trong nước, vì thế, các bài viết của anh thể hiện rõ phong cách phê bình văn học trên báo chí khi phát hiện nhanh nhạy các vấn đề, đưa các quan điểm cá nhân một cách rõ ràng và khá hấp dẫn.

Mời bạn đón đọc.

Hai tập sách "Mùi chữ" (Nguyễn Hoài Nam) và "Không gian văn học đương đại" (Đoàn Ánh Dương) thể hiện cách nhìn thẳng thắn, sắc sảo về văn học đương đại.

Nguyễn Hoài Nam sinh năm 1975, còn Đoàn Ánh Dương sinh năm 1984, tuy tuổi không còn thuộc thế hệ trẻ, nhưng vẫn là hai mái đầu xanh giữa các mái đầu bạc thường thấy của lãnh địa phê bình văn học Việt Nam.

Nguyễn Hoài Nam tốt nghiệp khoa Văn học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Anh từng là biên tập viên kiêm người dẫn chương trình Diễn đàn Văn học Nghệ thuật với bút danh Hoài Nam. Hiện anh phụ trách chuyên mục Tủ sách của chúng tôi trên VTV1. Còn Đoàn Ánh Dương đã bảo vệ luận văn thạc sĩ Lý luận văn học tại Đại học Sư phạm Hà Nội. Anh từng viết nhiều bài phê bình văn học trên báo Đại Biểu Nhân Dân, công bố nhiều bài viết nghiên cứu trên các báo, tạp chí thể hiện những tìm tòi, hướng tiếp cận mới trong nghiên cứu văn học đương đại Việt Nam. Hiện Đoàn Ánh Dương là nghiên cứu viên tại Viện Văn học.

Cả Hoài Nam và Ánh Dương đều hoạt động trong môi trường báo chí, đây là cơ hội để hai tác giả tiếp cận với những xu thế mới, những vấn đề nổi cộm của văn học đương đại nước nhà. Tuy cùng một đối tượng nghiên cứu nhưng mỗi người có một cách tiếp cận, một phong cách viết hoàn toàn khác nhau. Nguyễn Hoài Nam làm báo, nên các bài viết của anh cập nhật, dễ tiếp cận; trong khi đó Đoàn Ánh Dương do tính chất công việc nghiên cứu nên các bài phê bình mang tính hàn lâm, học thuật hơn.

Trong Mùi chữ, Nguyễn Hoài Nam thể hiện sự nhanh nhạy khi phát hiện các vấn đề nóng của văn học đương đại Việt Nam. Từ những phát hiện đó, tác giả đã phân tích thẳng thắn, trực diện và đưa ra những đề xuất, kiến nghị thực tế. Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên nhận định Mùi chữ là cuốn sách tiêu biểu cho phong cách phê bình văn học trên báo chí, đồng thời cho thấy diện mạo của nhà báo chân chính: sắc sảo, có trách nhiệm và luôn hướng tới tính thực tiễn.

Cuốn sách chia làm ba phần, phần mở đầu Tìm lại người quen là những góc nhìn mới về những tên tuổi của nền văn học Việt Nam, từ Xuân Diệu, Hoài Thanh, tới Nguyễn Bính, Trần Dần, Lưu Quang Vũ. Với phong cách trực diện và thẳng thắn, Hoài Nam nêu cả những "gót Asin" của những tác giả lớn. Tác giả cũng chỉ ra những ưu điểm, những thành tựu đỉnh cao của các bậc tiền nhân mà lớp hậu thế có thể học hỏi, áp dụng trong đời sống văn học hôm nay.

Phần hai Tìm trong trang sách, tác giả Hoài Nam đi tìm những giá trị trong các tác phẩm có tầm tư tưởng của dân tộc và nhân loại. Tác giả đề cao giá trị của sách vở và tri thức, những tư tưởng soi chiếu vào thực tiễn qua các tác phẩm như Đội gạo lên chùa của Nguyễn Xuân Khánh, Biên niên ký chim vặn dây cót của Murakami, Hội thề của Nguyễn Quang Thân, Giàn thiêu của Võ Thị Hảo... Với phần ba Nghĩ về văn chương, tác giả thể hiện những suy nghĩ, quan điểm của mình về các vấn đề nóng đang còn bỏ ngỏ của lý luận văn học và đời sống văn chương Việt Nam như: vấn đề bản sắc văn hóa dân tộc, viết tiểu thuyết lịch sử, dũng khí của phê bình văn học, công chúng của văn chương...

Trong tập sách Không gian văn học đương đại của Đoàn Ánh Dương, người đọc có thể tìm thấy những bài phê bình về những tên tuổi nổi bật của văn học đương đại. Đó là các gương mặt đại diện cho các thể loại khác nhau như Nguyễn Xuân Khánh, Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Ngọc Tư, Đỗ Phấn, Tạ Duy Anh, Nguyễn Bình Phương...

Đoàn Ánh Dương đã vận dụng nhiều phương pháp nghiên cứu văn học trong các bài viết của mình. Đối với Mẫu Thượng ngàn của Nguyễn Xuân Khánh, tác giả sử dụng lý thuyết hậu thực dân để giải mã tác phẩm, và nhận xét: Với tự sự hậu thực dân, tái tạo quá khứ luôn là cuộc hồi đáp không ngừng giữa tính khách quan của lịch sử và ý đồ của nhà tiểu thuyết, làm thành đặc trưng cơ bản của bộ phận văn học này. Đoàn Ánh Dương cũng phân tích tác phẩm bằng những lý thuyết khác nhau, như dùng lý thuyết chấn thương để phân tích tác phẩm của Bảo Ninh, sử dụng thi pháp học để nghiên cứu thơ Nguyễn Quang Thiều và thơ Trần Anh Thái, dùng lý thuyết về môi trường và nhân tính để nghiên cứu biểu tượng và ngôn ngữ trong truyện Nguyễn Ngọc Tư...

Mùi chữ và Không gian văn học đương đại không chỉ mang tới góc nhìn của hai nhà phê bình trẻ về những tác giả, tác phẩm văn học đương đại mà còn thể hiện nhiều vấn đề nóng của văn chương đương thời. Hai cuốn sách vừa là tư liệu dành cho những người làm công tác nghiên cứu, đồng thời cung cấp những cách tiếp cận cho độc giả của văn chương đương đại.

(Báo vnexpress.net giới thiệu ngày 15/10/2013)

Hiền Đỗ