Xoa Tay Và Cười - Tập Truyện Ngắn Và Tản Văn

Giữa cái tại đường mà nhìn thấy cái hoang đường; truyện không phải hư cấu mà đi trên con đường mỏng dính giữa có và không; một phong cách xoáy vào cái thời khắc hiện tại, kể hiện tại chứ không kể chuyện, hay là vượt qua sự kể để tìm cách đi trực diện vào khoảng rỗng vô cùng của ý thức; tất cả đó là những tính hất nổi bật trên những truyện ngắn này của Ngô Phan Lưu, trình diện một cái nhìn lạ lùng quen thuộc - quen, là bởi ở đây toàn những người ta có thể (hay đã có lần) gặp, và lạ bởi những người ấy trong trang phục hớ hênh của ý thức khiến ta thấy họ (hay thấy chính mình?) rỗng không như ảo ảnh.

Trong turyện của Ngô Phan Lưu chỉ những người là người (vâng, tôi nhại một mệnh đề nổi tiếng: “những chữ là chữ!)

Hầu như không có gì là sự kiện trong các truyện này, nếu bạn không định coi một vụ thiến chó bằng dây chun “văn minh, nhân đạo” (truyện “Xoa tay và cười”) là cái gì đó sự kiện.

Nhưng, diễn nhiên, không sự kiện sao thành truyện được. Đối với tâm trí thừa sự hài lòng, thoả mãn, hay một sự nhận ra, một cơn bất mãn, một tình trạng hốt hoảng hay thấp thỏm v.v... chính là những sự kiện.

Trong “Tâm” không có “Vật”, không có chỗ dựa cho một thói quen nào của người ta trong cõi thế giới tri giác được, sờ mó được, chẳng hạn cái thói quen quy về bản chất. Các truyện trong tập này của Ngô Phan Lưu nói rằng “tính bản ác” hay “Tính bản thiện” đều không thể coi là bản tính hay căn bản của cái tâm trí người ta.

Tựu trung, tất cả được đưa về đúng chỗ của nó: trong con người cụ thể, trong “cái Tâm” của người như là hiện tượng, là sự-kiện-con-người.

Và có lẽ cũng như các nhân vật của ông, Ngô Phan Lưu xảy ra thật kỳ lạ trên những dòng văn vừa đạm bạc vừa hết sức sinh động, biểu lộ một cá tính mạnh mẽ một cách tinh tế, giữ được cái thô ráp tự nhiên giữa những khuôn khổ một nghệ thuật chặt chẽ của ngôn từ, rất có sức truyền cảm.

Mời bạn đón đọc.

Ở tuổi 64, Ngô Phan Lưu không còn đủ sức để cấy cày trên mảnh ruộng từng in dấu chân lầm lũi cả cuộc đời mình nữa, nhưng ông tỏ ra dồi dào sinh lực khi “cấy cày” trên cánh đồng chữ nghĩa.

Mỗi ngày Ngô Phan Lưu ngồi trước màn hình máy tính và gõ bàn phím với bộn bề ý nghĩ dành cho đất đai đã độ lượng cưu mang, nhân duyên đã may mắn gặp gỡ. Cảnh quê đã khác, người quê đã khác, trắc ẩn hơn, sôi nổi hơn và cũng day dứt hơn.

Chuyện gì kết cấu được truyện ngắn thì ông cho ra truyện ngắn, chuyện gì chia sẻ được tản văn thì ông cho ra tản văn. Nhờ vậy, truyện ngắn và tản văn của Ngô Phan Lưu không vì đặc trưng thể loại bị tách riêng biệt, mà bổ sung cho nhau trong khao khát phác thảo bức tranh nông thôn hiện đại.

Trong tập “Xoa tay và cười”, 14 truyện ngắn và 25 tản văn như hai mảng màu sắc tương hỗ trực tiếp phản ánh cuộc sống làng quê ngổn ngang và nhân ái. Những truyện ngắn “Cái nhếch môi”, “Việc trên đường” hay “Sương ngọt” có nhiều chi tiết đớn đau, nhưng lại gợi lên cho chúng ta thao thức về ơn nghĩa ở đời. Những tản văn “Thú câu ngầm”, “Bắt bộ cua đinh dân gian” hay “Đi bộ buổi sáng” tưởng chừng miêu tả sinh hoạt bình thường, nhưng khiến chúng ta thú vị trước vẻ đẹp giản dị và thanh cao.

Ưu điểm vượt trội khi nhìn vào bút pháp của Ngô Phan Lưu là khả năng đối thoại. Tất cả tình huống đắt giá nhất đều bật ra theo lời nói của nhân vật. Đối thoại của Ngô Phan Lưu luôn dùng câu ngắn, đưa đẩy bất ngờ.

Nhân vật của Ngô Phan Lưu cũng không có gì đặc biệt, rất dễ bắt gặp đâu đó xung quanh mỗi ngày, họ mộc mạc, thẳng thắn và đôn hậu. Ngay cả khi vấp váp hoặc sai lầm, những con người lặng lẽ ấy luôn biết cách tỉnh ngộ, biết cách dằn vặt, biết cách ăn năn. Dường như sau từng nỗi bất hạnh của những con người lam lũ, luôn có ánh mắt nâng đỡ của tác giả Ngô Phan Lưu!

Chăm chú viết về nông thôn, nhưng Ngô Phan Lưu không gò ép văn chương mình vào bến nước, con đò chậm rãi và thụ động. Làng quê của Ngô Phan Lưu chuyển động theo sự phát triển, dẫu có xót xa, dẫu có đắng đót, dẫu có ngậm ngùi. Giữa những bước chân đổi thay, Ngô Phan Lưu lo âu “Loại người mới” sẽ xuất hiện: “Cõi đời có bốn loại người hẳn hoi. Loại nói thật suốt. Loại nói láo suốt. Loại lúc thật lúc láo. Loại cần thật thì thật, cần láo thì láo. Nhưng nay có loại người mới, đó là loại không bao giờ láo vì họ không bao giờ thật… Loại này chúng ta không thể thương, không thể ghét, không thể tởm được. Loại này là người máy!”. Chúng ta biết ứng xử làm sao với loại người vô cảm? Câu hỏi ấy là một nỗi âu lo lương thiện!

“Xoa tay và cười” không phải cuộc ngẫu hứng của một lão nông rẽ trái sang văn chương. Sự chuyên cần vốn có của một người cầm cày đã biến thành sự suy tư của một người cầm bút, phản ánh qua truyện ngắn “Trò chuyện” giữa nhà văn với… Ngọc Hoàng. Và lời của Ngọc Hoàng có thể chẳng khác gì tâm niệm thường trực ở Ngô Phan Lưu: “Những nhân vật sung sướng đã ra khỏi sách của nhà người rồi, mà không ngoảnh lại. Nhà ngươi tạo ra chi họ? Còn những nhân vật trầm luân cơ cực, cứ nằm đấy mà than trách nhà ngươi. Nhà người tạo ra chi họ? Chuyện lỡ rồi. Bọn đau khổ kia để ta sửa lại. Riêng nhà ngươi hãy về nhà nghĩ lại đi. Nghĩ cho kỹ, cho chín vào!”

Lê Thiếu Nhơn

(Nguồn: Báo SGGP)

Hơn nửa tháng nay, gặp “nhà văn nông dân” Ngô Phan Lưu đang ở TP.HCM, nhìn mặt ông ỉu xìu, hỏi ra mới biết ông đang nuôi vợ bệnh. Nhưng mới đây (18/5), “lão nông nhà văn” Ngô Phan Lưu đã “xoa tay và cười” vì vợ ông vừa xuất viện và tập truyện ngắn - tản văn Xoa tay và cười của ông cũng vừa được NXB Văn học và Công ty Nhã Nam ấn hành còn thơm mùi mực. “Lão nông nhà văn” Ngô Phan Lưu được làng văn cả nước biết đến vào năm 2007 khi ông đoạt giải Nhất cuộc thi truyện ngắn của báo Văn nghệ với hai truyện Buổi sáng biến mất và Cơm chiều. Cơm chiều đã được NXB Phụ nữ lấy tên làm tập sách gồm 18 truyện ngắn và 14 tản văn của ông vào năm 2008. Ông cho biết Cơm chiều sẽ tái bản trong năm nay.

Xoa tay và cười gồm 14 truyện ngắn và 25 tản văn... vẫn một phong cách của Ngô Phan Lưu. Trong các truyện ngắn ở Xoa tay và cười, nếu độc giả có “gốc ruộng”, đặc biệt là “gốc ruộng” ở Nam Trung bộ sẽ dễ dàng nhận ra con người và quê hương bùn đất rạ rơm của mình qua từng câu chuyện của ông.

Những câu chuyện như Làng quê thì mênh mông, Xoa tay và cười thể hiện khá rõ phẩm chất đó trong trang văn của một tác giả từng cầm cày, cầm cuốc. Trong tập sách này, “lão nông nhà văn” còn mở rộng trang viết khi hướng đến những thắng cảnh quê ông như truyện Gành Đá Dĩa. Ai chưa biết Gành Đá Dĩa, một địa danh có cảnh đẹp rất thơ mộng thuộc huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên đọc rồi sẽ biết. Chẳng thế mà nhóm làm phim “Discovery Việt Nam”, đã chọn Gành Đá Dĩa làm nơi mở đầu cho loạt phim khám phá địa lý, cảnh đẹp của Việt Nam. Trong truyện này, Ngô Phan Lưu mượn chuyện tình gái trai để lồng vào đó khung cảnh của quê mình. Xoa tay và cười còn “mỏng” và “nặng” ở phần... tản văn. “Mỏng” bởi trang viết quá ngắn, song lại khá “dày” nhờ ký ức, vốn sống “nhà quê” của tác giả đã tích lũy, vun đắp cho từng câu chuyện ấy. Cầm cuốn sách còn thơm mùi mực, lão nông Ngô Phan Lưu “xoa tay và cười” khi đem so nhuận bút với số viện phí ông đã trả khi nuôi vợ bệnh, dù chẳng đáng là bao. Ông “xoa tay và cười” bởi: “Xem ra, bỏ cày để cầm bút cũng dễ sống hơn”. Ngô Phan Lưu có gần trọn đời cầm cày, ông cầm cày như một định mệnh. Những người thân với Ngô Phan Lưu biết rằng ông có học vị cử nhân ngành Triết của ĐH Văn khoa Sài Gòn (cũ). Học thế, nhưng ông vẫn cầm cày, bởi lẽ hạt lúa làm ra nuôi sống được gia đình ông yêu thương. Sau một đời bám ruộng, khoảng 10 năm gần đây, ông mới có cơ hội cầm bút để làm ra những con chữ cho riêng mình. Ông bảo: Giờ tui đã “xoa tay và cười” được rồi - dẫu tuổi của ông đã gần “thất thập cổ lai hy”.

Trần Hoàng Nhân

(Nguồn: Báo Thể thao và văn hoá)