Sổ Tay Điển Cố Tiếng Việt Dành Cho Học Sinh

 Cuốn Sổ tay điển cố tiếng Việt (dành cho học sinh) nằm trong hệ thống sách công cụ dùng để tra cứu, nghiên cứu, hỗ trợ việc học tập, giảng dạy môn Tiếng Việt và Ngữ văn nói chung.

     Trong văn học trung đại (còn gọi là văn học cổ) của Việt Nam, cả văn thơ chữ Hán và chữ Nôm đều sử dụng điển cố. Đối với các tác giả cổ điển, dùng điển cố là cách “dùng ít lời mà nói được nhiều ý”. Điển cố được xem như biện pháp tu từ đặc biệt giúp nhà văn, nhà thơ xây dựng hình tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, tượng trưng mà sinh động, đồng thời điển cố còn làm cho việc sử dụng ngôn từ nghệ thuật được cô đọng, hàm súc, đạt được “ý tại ngôn ngoại”, bảo đảm cho tác phẩm có kết cấu ngắn gọn, súc tích, hợp lí, nhất là khi làm các thể thơ có niêm luật chặt chẽ (Đường luật), hoặc câu đối.

     Song, việc sử dụng điển cố khiến người đọc nóichung và nhất là các em học sinh nói riêng, khi tiếp cận các tác phẩm văn học cổ gặp không ít khó khăn bởi đôi khi đọc phần giải thích về điển cố, điển tích vẫn không hiểu được ý nghĩa sâu xa của câu thơ, câu đối, đoạn văn hoặc bài văn đó… Hiểu được ý nghĩa biểu trưng của điển cố, điển tích, người đọc sẽ hiểu được thấu đáo ngụ ý của tác giả thông qua các điển cố, điển tích trong tác phẩm văn học.

     Hiện tại, trong chương trình dạy và học Ngữ văn, lượng kiến thức được cung cấp về vấn đề điển cố, điển tích lại tương đối hạn hẹp. Vì vậy, chúng tôi tuyển chọn, biên soạn cuốn Sổ tay điển cố tiếng Việt nhằm giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo để có kĩ năng sử dụng điển cố khi cần thiết và nâng cao năng lực cảm nhận và phân tích điển cố, thấy được sự giàu đẹp của từ vựng tiếng Việt, thêm yêu thích văn học cổ điển.

     Điển cố là một hiện tượng phức tạp nên từ trước tới nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu đề cập tới vấn đề này. Với đối tượng dùng sách chủ yếu là các em học sinh và các thầy cô giáo trong nhà trường phổ thông nên chúng tôi không có tham vọng trình bày trong sách này tất cả những vấn đề liên quan đến điển cố, điển tích mà chỉ đi sâu vào những vấn đề cốt lõi nhất, nhìn chung đã đạt được sự thống nhất từ các nhà nghiên cứu. Chúng tôi lựa chọn những quan niệm phổ biến nhất, đã được nhiều nhà nghiên cứu thừa nhận, được giới thiệu trong các giáo trình ngôn ngữ học, văn bản tiếng Việt đã được công bố, nhằm giúp người đọc có được cơ sở lí thuyết tin cậy khi tham khảo cuốn sách này. Về danh mục điển cố được giới thiệu trong sách, chúng tôi chỉ tập trung chọn lọc các điển cố thông dụng, tiêu biểu, xuất hiện nhiều trong thơ văn được giảng dạy ở trường phổ thông, các tác phẩm văn học tiêu biểu, các phương tiện truyền thông tiếng Việt và trong giao tiếp hằng ngày.

     Ý nghĩa các điển cố được giải thích dựa theo các cuốn từ điển tiếng Việt; từ điển thành ngữ, tục ngữ tiếng Việt của các học giả uy tín,…; các ví dụ minh họa được chọn lọc và đặt trong ngữ cảnh cụ thể để giúp người đọc nắm được bối cảnh sử dụng điển cố.

Cuốn sách có kết cấu như sau:

- Lời nói đầu

- Một số vấn đề cơ bản của điển cố tiếng Việt: giới thiệu những vấn đề lí thuyết cơ bản liên quan đến điển cố như khái niệm, các dạng điển cố thường gặp, đặc trưng của từng loại; cách phân biệt thành ngữ tiếng Việt và điển cố tiếng Việt…

- Danh mục điển cố được xếp theo thứ tự bảng chữ cái nhưng không kí hiệu hiển ngôn A, B, C… như bảng mục từ thông thường. Nội dung của từng điển cố được cấu trúc theo trật tự:

(1) Tên điển cố

(2) Ý nghĩa

(3) Ví dụ minh họa

(4) Tích truyện gắn với điển cố (hoặc xuất xứ)

     Ví dụ minh họa (được in nghiêng) trích trong các tác phẩm văn học tiêu biểu, báo chí tiếng Việt, các phương tiện truyền thông...

Mặc dù đã rất cố gắng nhưng cuốn sách sẽ không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Chúng tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp chân thành của bạn đọc, các em học sinh và thầy, cô giáo gần xa.