Cộng Hòa (Tái Bản 2014)

Cộng hòa là tác phẩm điển hình của tư tưởng chính trị Plato. Dưới hình thức đối thoại, tác phẩm đã thể hiện quan điểm chính trị cơ bản của Plato, thống nhất với thế giới quan và nhận thức luận của ông. Cộng hòa được hình thành nhằm giải đáp câu hỏi: Thế nào là một nhà nước hoàn thiện, hay nhà nước lý tưởng? Câu trả lời nằm ở nguyên tắc xuyên suốt của nhà nước là nguyên tắc công bằng. Sự cụ thể hóa lời đáp ấy đã được Plato phân tích sâu sắc trong hàng loạt các vấn đề có mối liên hệ hữu cơ với nhau, đó là: phân công lao động và phân tầng xã hội, chủ thể quyền lực và tổ chức đời sống, sở hữu và gia đình, giáo dục và nghệ thuật. Tất cả đều hướng đến kiểu nhà nước tốt đẹp, vượt qua những kiểu nhà nước khác, mà theo Plato, đều ít nhiều vi phạm tính công bằng. Có thể tìm thấy ở đây mối liên hệ giữa học thuyết về ý niệm và học thuyết về nhà nước của Plato. Tương tự như vậy đối với vấn đề phẩm chất công dân và phẩm chất nhà nước, phân chia linh hồn và phân tầng xã hội...

Tư tưởng chính trị, đạo đức làm nổi bật hai hình ảnh trái ngược nhau của Plato - Plato như nhà nhân văn, nhà khai sáng, và Plato như người mở đường cho chủ nghĩa bảo thủ trong chính trị. Mô hình nhà nước của ông thực chất là sự thụt lùi về quan điểm chính trị, vì ông đã lấy cái quá khứ làm hình mẫu cho tư tưởng chính trị của mình, mà không nhìn vào tương lai, để hiểu rằng nhân loại sẽ đi trên con đường tiến bộ, gắn nguyên tắc công bằng mà ông hằng ấp ủ với tự do, dân chủ và văn minh.

Tuy vậy, cùng với khía cạnh thế giới quan và nhận thức luận, tư tưởng chính trị Plato đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử tư tưởng nhân loại, từ thời cổ đại, trung cổ, cận đại, và đến tận hôm nay vẫn tiếp tục gợi lên những suy nghĩ khác nhau về mô hình nhà nước lý tưởng, vấn đề chủ thể quyền lực, tổ chức đời sống xã hội, quan điểm về sở hữu và giáo dục...

Cộng hòa được xem là cột mốc lớn của triết học phương Tây. Tác phẩm được trình bày dưới dạng đối thoại giữa Plato và những người khác. Mặc dù chủ đề chính là về một nhà nước lý tưởng nhưng nó còn xoay quanh câu chuyện về giáo dục, tâm lý, đạo đức và chính trị. Trong những mục chính của Cộng hòa, Plato sử dụng những huyền thoại để khám phá bản chất tự nhiên của thực tế, truyền đạt cái nhìn về sự tiên đoán của con người và vai trò của triết học trong việc thiết lập tự do. Ông tưởng tượng ra một cái hang mà những con người bị xiềng xích từ khi mới sinh ra, chỉ làm bạn với cái bóng của chính mình. Vai trò của triết học là đưa con người thoát ra khỏi cái bóng, và hướng bản thân họ đến với thực tế. Đây chính là bản chất của việc theo đuổi sự khôn ngoan mà không một nhà nước lý tưởng nào không làm...

Một điều thú vị về tác phẩm này là nó được viết ra nhằm cho tầng lớp bình dân đọc. Vì vậy, dù là một tác phẩm lớn nhưng người đọc Cộng hòa sẽ luôn cảm thấy rất thú vị và sinh động, không hề có cảm giác hoang mang cho người đọc như các tác phẩm của Kant, mặc dù để hiểu hết tư tưởng trong quyển sách này thì ngay cả các học giả cũng không dám chắc.